Obudowa wyrobisk górniczych I. Cel stosowania obudowy wyrobisk górniczych II. Podział obudowy górniczej III. Obudowa drewniana 1. Obudowa drewniana złożona 2. Rodzaje wiązań obudowy drewnianej a. Wiązanie polskie b. Wiązanie niemieckie c. Wiązanie szwedzkie 3. Obudowa tymczasowa 4. Wykonanie obudowy ostatecznej 5. Podparcie stropu stosami i organami 6. Obudowa wyrobisk w pokładach nachylonych i stromych. IV. Obudowa kamienna 1. Obudowa murowa 2. Obudowa betonowa 3. Obudowa żelbetowa 4. Obudowa natryskowa V. Obudowa metalowa wyrobisk korytarzowych 1. Obudowa stalowa sztywna 2. Obudowa stalowa podatna a. Wielkości i rodzaje łuków b. Połączenia łuków – strzemiona c. Okładziny d. Rozpory e. Wykonanie obudowy łukami podatnymi VI. Obudowa kotwowa 1. Wykonanie obudowy kotwowej 2. Kotwie a. Kotwie klinowe b. Kotwie ekspansywne c. Kotwie wklejane VII. Obudowa skrzyżowań wyrobisk korytarzowych VIII. Obudowa mieszana IX. Obudowa wyrobisk ścianowych X. Wybrane przepisy I. Cel stosowania obudowy wyrobisk górniczych Celem stosowania obudowy górniczej jest: ▬ zabezpieczenie przed zawałem wyrobiska, ▬ ochrona ludzi przed opadającymi skałami ze stropu i ociosów, ▬ utrzymanie przez ustalony czas przekroju poprzecznego wyrobiska w wymiarach gwarantujących bezpieczne oraz bezawaryjne prowadzenie: przewozu, transportu materiałów, wentylacji i innych funkcji, ▬ niedopuszczenie do wyrobiska wód i gazów z górotworu. Obudowa powinna być: ▬ dostosowana do warunków górniczo-geologicznych panujących w otoczeniu wyrobiska, ▬ dostosowana do wielkości, przeznaczenia i czasu istnienia wyrobiska wytrzymała oraz łatwa do wykonania i wymiany, ▬ odporna na gnicie i korozję, ▬ łatwa do transportu, ▬ bezpieczna w wykonaniu i eksploatacji, ▬ bezawaryjna, ▬ jej zakup i wykonanie powinny być ekonomicznie uzasadnione, II. Podział obudowy górniczej Obudowa górnicza wyrobiska składa się z zespołu powtarzalnych elementów zwanych zestawami obudowy. W zestawie obudowy możemy wyróżnić: ▬ elementy podstawowe (np. stojak, stropnica, spągownica, łuk), ▬ elementy pomocnicze (np. okorki, okładzina z siatki zgrzewanej, rozpory). Np. w przypadku obudowy drewnianej zestawem obudowy są odrzwia, a elementem podstawowym są stojaki i stropnica, natomiast elementami pomocniczymi są okorki i rozpory. Sposób rozmieszczenia zestawów obudowy w wyrobisku górniczym nazywa się systemem obudowy (np. podłużny lub poprzeczny w stosunku do czoła przodka). Obudowę górniczą można podzielić: Według rodzaju wyrobiska i systemu obudowy na: ▬ obudowę ścian, ▬ obudowę wyrobisk korytarzowych i komorowych, ▬ obudowę szybów. Według sposobu pracy oraz podstawowych cech konstrukcji na: ▬ obudowę podatną, ▬ obudowę sztywną, Według stosowanego materiału na obudowę: ▬ drewnianą, ▬ metalową, ▬ kamienną, ▬ z tworzyw sztucznych, ▬ mieszaną. Według rodzaju i sposobu współpracy z górotworem na: ▬ podporową – zabezpiecza strop, spąg i ocios wyrobiska poprzez ich podparcie, rozparcie lub podtrzymanie (np. obudowa typu ŁP, sekcja obudowy ścianowej itp.) ▬ kotwową, zabezpieczającą wyrobisko za pomocą kotwi spinających warstwy skalne, ▬ natryskową, wykonaną z materiału samowiążącego np. betonu nałożonego na strop i ociosy, ▬ kombinowaną. Niezależnie od powyższych podziałów wyróżniamy obudowę ostateczną (wykonywana z zamiarem pozostawienia jej na cały czas używalności wyrobiska) oraz obudowę tymczasową (zabezpiecza wyrobisko w trakcie wykonywania obudowy ostatecznej). III. Obudowa drewniana Pomimo pewnych wad (palność, butwienie, niska wytrzymałość, wysoki koszt) obudowa drewniana w pewnych przypadkach znajduje nadal zastosowanie. Sposoby zabudowy obudowy drewnianej mogą być: ▬ stojakami – zabudowanymi pojedynczo, (rys. 1a), ▬ krzyżami, (rys. 1b), ▬ stropnicami w gniazdach, (rys. 1c), ▬ złożone, to jest stojakami i stropnicami, biegunami, zastrzałami, rozporami, stosami, itd.), (rys. 1d), ▬ inne – stosami, organami. Rys. 1. Sposoby zabudowy wyrobiska górniczego pojedynczym stojakiem Obudowę stojakami, krzyżami stosuje się przy zwięzłych i mocnych skałach stropowych. Natomiast zabudowa stropnicami w gniazdach wymaga zwięzłych skałach ociosowych. Stropnica umieszczona zostaje pod stropem w gniazdkach z zawodami lub oparta na stalowych wspornikach zakotwionych w ociosie. Obecnie w polskim górnictwie węglowym ten rodzaj zabudowy nie jest praktycznie stosowany. 1. Obudowa drewniana złożona W warunkach słabych ociosów, występowania nacisków pionowych, poziomych lub obydwu form łącznie stosuje się obudowę złożoną (odrzwiową w różnych odmianach). W zależności od konstrukcji rozróżnia się odrzwia: ▬ otwarte, ▬ zamknięte. W zależności od możliwości przejmowania obciążeń rozróżnia się obudowy: ▬ normalną, ▬ wzmocnioną zastrzałami, ▬ wielobokową. W zależności od miejsca lokalizacji rozróżnia się: ▬ obudowę wyrobisk poziomych lub słabo nachylonych, ▬ obudowę wyrobisk nachylonych i stromych. Odrzwia stanowią pojedynczy zwykły zestaw obudowy złożonej ze stropnicy, co najmniej dwóch stojaków i elementów pomocniczych. Rozróżnia się odrzwia zwykłe otwarte (rys. 1d) lub zamknięte (rys. 2) stosowane tam, gdzie występuje wyciskanie spągu. Stojaki ze stropnicą łączone są za pomocą wiązań. W przypadku występowania większych ciśnień w wyrobiskach korytarzowych stosuje się dodatkowe stojaki środkowe, czyli tzw. pośredniaki. Rys. 2. Odrzwia zamknięte. 2. Rodzaje wiązań obudowy drewnianej Tworząc konstrukcje obudowy złożonej dokonuje się połączenia stojaka ze stropnicą, które nazywamy wiązaniem. Najczęściej stosowanych wiązaniem w górnictwie polskim jest wiązanie polskie oraz rzadziej niemieckie i szwedzkie. a. Wiązanie polskie Wymaga wykonania w grubszym końcu stojaka półokrągłego wycięcia, tzw. olunku, w którym to wycięciu spoczywa stropnica. Olunek (rys. 3) wykonuje się cylindryczną piłą mechaniczną na powierzchni lub siekierą na miejscu zabudowy. Wiązanie polskie a) widok wiązania polskiego b) olunek dobrze wykonany c) olunek źle wykonany Wiązanie polskie jest łatwe do wykonania i pracuje dobrze przy nacisku pionowym na stropnicę. Rysunek 4 przedstawia wyrobisko korytarzowe zabudowane obudową drewnianą z wiązaniem polskim. Przy nacisku bocznym stojaki mają tendencję do zsuwania się do wyrobiska. W takich przypadkach zabezpiecza się odrzwia rozporą zwaną podstropnicą ( Do błędów najczęściej spotykanych przy wykonywaniu w przodkach olunku należą: wykonanie olunku piłą ręczną, wykonanie olunku wąskiego i głębokiego, niewłaściwy dobór średnicy stojaka do średnicy stropnicy, wykonanie olunku w płaszczyźnie skośnej do osi stojaka. Rys. 4. Wyrobisko górnicze zabudowane odrzwiami polskimi Rys. 5. Rozpora stosowana przy bocznym ciśnieniu. b. Wiązanie niemieckie Wiązanie niemieckie (rys. 6) wymaga dokładnego wykonania. Wiązanie to pracuje dobrze zarówno przy ciśnieniu pionowym z góry, jak i przy ciśnieniu z boku. Rys. 6. Wiązanie niemieckie a) na ciśnienie z góry, b) na ciśnienie z boku, c, d) wadliwe wykonanie wiązania c. Wiązanie szwedzkie Wiązanie szwedzkie (rys. 7), stosowane przy ciśnieniach występujących od stropu i ociosów. Polega na styku płaszczyzny stojaka i stropnicy pod pewnym kątem. Rys. 7. Wiązanie szwedzkie. 3. Obudowa tymczasowa W postępującym przodku po odsłonięciu stropu należy natychmiast wykonać obudowę tymczasową (rys 8). W tym celu po przeprowadzeniu obrywki zawieszamy na podwieszkach (wieszaki) dwa podciągi (udźwigi) wysunięte do czoła przodka, na których kładziemy stropnicę. Między stropnicę i strop wkładamy okorki lub przy większych wyrwach w stropie połowice albo okrąglaki. Następnie podciągi klinujemy na podwieszkach, co powoduje dociągnięcie stropnicy do stropu. Całość wykonana w ten sposób stanowi obudowę tymczasową. Wykonywanie odrzwi za pomocą podciągów a) Widok obudowy tymczasowej, b) schemat rozmieszczenia elementów obudowy, c) sposób oklinowania podciągów. 1 — stropnica podwieszona w przodku na podciągach, 2, 3 — podciągi (udźwigi), 4, 5, 6, 7 — podwieszki, 8, 9 — stropnice podbudowane stojakami (kompletne odrzwia), 10, 11 — miejsca, w których będą zabudowane stojaki po wybraniu urobku, 12 — kliny 4. Wykonanie obudowy ostatecznej Po wybraniu urobku, pod podwieszoną stropnicą budujemy stojaki. Musimy pamiętać, aby stojaki były zabudowane zgodnie z godzinami, czyli wyznaczonym kierunkiem. Okorki lub połowice opinające strop lub ociosy powinny być unieruchomione przez oklinowanie. Odrzwia drewniane upodatnia się przez zabudowanie zaciosanych stojaków w stopie (rys. 9). Stopa stojaka powinna znajdować się na spągu w specjalnie wykonanym gniazdku. Rys. 9. Zaostrzenie stojaka w celu zwiększenia podatności obudowy przy ciśnieniu pionowym Wszelkie pustki między obudową a ociosami i stropem wyrobiska powinny być szczelnie wypełnione, przy czym przy obudowie drewnianej można wypełnić je przez wyklocowanie drewnem. Odległość między odrzwiami może wynosić max 1 m. Przy większym ciśnieniu górotworu musimy tą odległość zmniejszyć. W celu zwiększenia stabilności obudowy między odrzwia zabudowuje się rozpory drewniane, a w wyrobiskach o wysokości powyżej 3 m połączenie stojaka ze stropnicą powinno być zabezpieczone jak na rysunku 10. Rys. 10. Związanie stropnicy ze stojakiem a) klamrą ciesielską b) linką stalową Jednocześnie musimy pamiętać, że co wyrobisko to inne warunki górniczo-geologiczne i wymagania techniczne, które ma spełniać, dlatego występują różnice w wykonawstwie obudowy. 5. Podparcie stropu stosami i organami Stos zwany kasztem, stanowi podporę stropu wyrobiska górniczego charakteryzującą się dużą podpornością oraz dużą po wierzchnią podstawy, dzięki której utrzymuje on bez rozparcia stałą równowagę w pozycji stojącej. Stosy drewniane wykonywane są z okrąglaków lub kantówek układanych krzyżowo na sobie (rys. 11). Stos może być pusty lub wypełniony kamieniem. Rys. 11. Stos drewniany Gęsty szereg stojaków ustawiony wzdłuż lub w poprzek wyrobiska dla podparcia stropu i zabezpieczenia od strony zawału nazywamy organami (rys. 12). Rys. 12. Organy 6. Obudowa wyrobisk w pokładach nachylonych i stromych. Zagadnienie jest bardzo szerokie i dotyczy wyrobisk prowadzonych po nachyleniu lub po rozciągłości w pokładach nachylonych i stromych. Rys. 13. Stawianie stojaków przy nachyleniu. Jeżeli chodnik prowadzony jest po rozciągłości w pokładzie o dużym nachyleniu, to większe ciśnienie występuje od strony ociosu górnego. Jeżeli opinka opiera się bezpośrednio o stojaki, to występujące tu duże ciśnienie boczne przenosi się na stojaki i łamie je. Najlepiej w takich warunkach zastosować, poza normalnymi odrzwiami, specjalną obudowę składającą się ze słupów 1 zabudowanych w gniazdkach poza stojakami odrzwi i na nich zakładać opinkę 2 (rys. 14). Rys. 14. Obudowa chodnika prowadzonego po rozciągłości w pokładzie nachylonym bez przybierki spągu i stropu. Inne rozwiązania obudowy w pokładach nachylonych pokazano na rysunku 15. Rys. 15. Obudowa drewniana w pokładach nachylonych. IV. Obudowa kamienna Stosuje się ją do obudowy głównych wyrobisk udostępniających, wyrobisk komorowych oraz do obudowy szybów. Obudowa kamienna jest obudową sztywną. Można ją częściowo upodatnić przez stosowanie wkładek upodatniających (z twardego drewna) lub wykonanie podsadzki z drobnego kamienia (poduszki skalnej) między nią a górotworem. Obudowę kamienną wykonuje się z cegły, betonitów, betonu i żelbetu. Zależnie od warunków górniczo-geologicznych i ciśnień, jakie działają na obudowę, stosuje się różne kształty obudowy kamiennej (rys. 16). Rys. 16. Kształty obudowy kamiennej. Obudowę kamienną można podzielić na: murową, natryskową, betonową, żelbetową i prefabrykowaną. 1. Obudowa murowa Powstaje ona przez odpowiednie ułożenie i połączenie ze sobą cegły lub betonitów (bloczki betonowe) na zaprawie cementowej. Można w niej wyróżnić: fundament, mury ociosowe, wezgłowie sklepienia i sklepienie. Rys. 17. Proces wznoszenia obudowy murowej Obudowę murową wykonuje się w wydrążonym i zabezpieczonym obudową tymczasową wyrobisku w odległości 10 do 15 m od czoła przodku. Wznoszenie obudowy murowej pokazano na rysunku 17. ▬ Fundamenty pod mury ociosowe zakłada się na głębokości 0,3 do 0,5 m od spodku wyrobiska. Może on być wykonany z kamienia naturalnego, z betonu lub cegły. ▬ Mury ociosowe wznosi się na fundamentach układając warstwy cegieł oraz kontrolując ich ułożenie poziomicą i pionem. Grubość murów i sklepień z cegły wykonuje się zazwyczaj na 1,5 lub 2 cegły, tj. 38 lub 51 cm. Cegły (rys. 18) produkuje się o różnych wymiarach, Najczęściej wymiary cegieł wynoszą 25 × 12 × 6,5 cm, natomiast grubość spoiny przyjmuję się, że wynosi 1 cm. Cegły układa się według określonego układu, czyli wiązania. ▬ Sklepienie może mieć kształt odcinka koła, półkola lub paraboli. Wykonuje się je na deskowaniu wspartym na krążynach o krzywiźnie odpowiadającej krzywiźnie sklepienia. Krążyny wykonane są z desek lub stali. Sklepienie muruje się począwszy od wezgłowi do szczytu. W szczycie umieszcza się klin z ociosanej cegły zwany zwornikiem. Krążyny można usunąć po związaniu zaprawy w spoinach, a więc najwcześniej po upływie 48 godzin od chwili zakończenia murowania. Obudowę można powiązać z górotworem albo za pomocą za prawy wiążącej mury i sklepienie ze skałami otaczającymi lub za pomocą podsadzki wykonanej z drobnego kamienia. Rys. 18. Cegła pełna 2. Obudowa betonowa Stanowi monolit z betonu. Wykonuje się ją odcinkami długości 4 do 6 m. Po ułożeniu fundamentów robi się odeskowanie (oszalowanie) wsparte na krążynach drewnianych lub stalowych i stojakach (rys. 19). Przestrzeń odeskowaną wypełnia się betonem. Rys. 19. Deskowanie obudowy betonowej. 3. Obudowa żelbetowa Można ją podzielić na: ▬ zwykłą, wykonywaną bezpośrednio w wyrobisku w formie monolitu, ▬ prefabrykowaną, złożoną z prefabrykowanych segmentów wykonanych na powierzchni i montowaną w wyrobisku (rys. 20). Rys. 20. Obudowa żelbetowa pierścieniowa z elementów prefabrykowanych 4. Obudowa natryskowa Obudowa natryskowa (torkretowa) stanowi obudowę górniczą wykonaną z warstwy betonu nałożonego przez natryskiwanie na strop i ociosy w celu ich umocnienia lub uszczelnienia. Obudowa betonem natryskowym stanowi obudowę sztywną przystosowaną do przenoszenia obciążeń statycznych, ochrania górotwór przed odspajaniem się odłamków, zapobiega wietrzeniu. Obecnie stosuje się bardzo często połączenie obudowy natryskowej z obudową typu ŁP i opinką z siatki zgrzewanej. Jest to rozwiązanie szybkie w wykonaniu i tanie. Istnieją dwie metody wykonywania betonu natryskowego: ▬ metoda sucha - przygotowana uprzednio sucha masa betonowa podawana jest przy pomocy sprężonego powietrza rurociągiem elastycznym do dyszy natryskowej gdzie następuje mieszanie suchej masy betonowej z wodą a następnie tak przygotowany beton z dużą prędkością jest natryskiwany na strop i ociosy; ▬ metoda mokra - dozowanie i mieszanie wszystkich składników betonu następuje w betoniarce a następnie tak przygotowana mieszanina jest transportowana pneumatycznie lub hydraulicznie rurociągiem elastycznym do dyszy natryskowej. V. Obudowa metalowa wyrobisk korytarzowych Obecnie w wyrobiskach chodnikowych stosuje się głównie obudowę chodnikową stalową. Jest ona znacznie wytrzymalsza na ciśnienie górotworu niż obudowa drewniana, trwalsza, szybsza w montażu, można jej użyć wielokrotnie co w efekcie powoduje, że jest tańsza w eksploatacji. Rozróżniamy obudowę stalową sztywną i podatną. 1. Obudowa stalowa sztywna Obudowa sztywna ma sporadyczne zastosowanie w skałach sztywnych, gdzie nie jest dopuszczalne obniżenie stropu. zastosowanie w skałach sztywnych, gdyż nie dopuszcza ona do pękania i obniżania się stropu. Obudowa stalowa sztywna może być zbudowana z: ▬ odrzwi prostokątnych złożonych ze stropnicy podpartej sztywnymi stojakami, całość połączona jest na sztywno tzw. butami, ▬ odrzwi łukowych połączonych ze sobą przy pomocy złączy sztywnych. 2. Obudowa stalowa podatna Najpopularniejszym przedstawicielem tego typu obudowy stosowanym w wyrobiskach korytarzowych są odrzwia wykonane z łuków podatnych, inaczej krótko obudowa ŁP. Obudowa ta znalazła w górnictwie bardzo szerokie zastosowanie. Stosowana jest do obudowy wyrobisk korytarzowych, gdzie występują duże ciśnienia pionowe i boczne. Jest w znacznym stopniu odporna na duże ciśnienia statyczne pionowe i boczne oraz ciśnienie dynamiczne. Odrzwia składają się z łuku stropnicowego i dwóch łuków ociosowych, łączonych strzemionami (rys. 21). Przy większych przekrojach odrzwi stosuje się obudowę czteroczęściową, składającą się z dwóch łuków ociosowych i dwóch łuków stropnicowych. W skład obudowy łukami podatnymi wchodzą również okładziny, rozpory, a przy miękkich spągach płyty spągowe ( betonowe tzw. pestki lub stalowe). Rys. 21. Obudowa łukami podatnymi ŁP Łuki podatne wyrabiane są z kształtowników stalowych profilu korytkowym lub V (rys. 22). Profil korytkowy został zastąpiony profilem V, który ma lepsze parametry wytrzymałościowe. Rys. 22. Profile korytkowy i V w przekroju poprzecznym a. Wielkości i rodzaje łuków Kształtowniki o profilu korytkowym (zwanym także profilem TH) posiadają dwa profile KS i KO. Łuki stropnicowe mają mniejszy profil (KS), aby mogły wchodzić w korytka łuków ociosowych (o profilu KO). Na przykład symbol KS 21 oznacza profil korytkowy stropnicowy o masie 21 kg/m. Odrzwia łukowe podatne ŁP występują w dziesięciu wielkościach oznaczonych ŁP 1, ŁP 2 itd. W załączniku 1 podano wymiary i masę poszczególnych wielkości odrzwi ŁP o profilu korytkowym. Obecnie obudowa ŁP o profilu TH nie jest stosowana, można ją spotkać jedynie w starych wyrobiskach Profil TH zastąpił profil V. Kształtowniki o profilu V mogą być o przekroju: V21, V25, V29, V32, V36 i V44. Oznaczenie V oznacza typ kształtownika, a 21 itd. masę w kilogramach na 1 mb. Przyjmuje się zasadę im większe ciśnienie na obudowę tym większy przekrój profilu. W zależności od konstrukcji rozróżnia się dwa rodzaje łuków: ociosowy z odcinkiem prostym na dolnym końcu łuku i stropnicowy o jednakowym promieniu na całej długości. W zależności od przeznaczenia rozróżnia się dwie odmiany łuków: do odrzwi trzyczęściowych (zał. 2) i do odrzwi czteroczęściowych (zał. 3). Niezależnie od w/w odmian odrzwi znalazły zastosowanie inne rozwiązania konstrukcyjne obudowy na bazie profili stalowych (zał. 4). W zależności od typu odrzwi występują różne oznaczenia, np.: ŁP9/V29/A oznacza łuk podatny o wielkości odrzwi 9 wykonany z kształtownika V29, do odrzwi trzyczęściowych, typoszeregu A[1], ŁP16/V36/4/A oznacza łuk podatny o wielkości odrzwi 16 wykonany z kształtownika V36 do odrzwi czteroczęściowych typoszeregu A. Wymiary i masę łuków typu V podano w załącznikach 2 i 3. b. Połączenia łuków – strzemiona Elementy odrzwi o profilu korytkowym (TH) połączone są strzemionami typu K (kabłąkowe) (rys. 23). Strzemiona powinny być umieszczone w odległości od siebie 20 cm, a odległość ich od końca zakładki powinna wynosić około 10 cm. Rys. 23. Połączenia łuków o profilu korytkowym a) połączenie łuków ŁP o profilu korytkowym za pomocą kabłąków b) strzemiona do łączenia luków ŁP 1 — śruba kabłąkowa, 2 — nakrętka, 3 — podkładka (łubek) Odrzwia o profilu „V” połączone są strzemionami typu SD (rys. 24). Strzemię typu SD składa się z następujących części: jarzma dolnego, jarzma górnego i dwóch śrub z nakrętkami. Rys. 24. Strzemię dolne Dla kształtowników V21, V25 i V29 stosujemy połączenia dwustrzemieniowe SD21, SD25 i SD29 składające się z strzemion górnego i dolnego. Sposób montażu takich strzemion przedstawia rysunek 25. Przykłady połączeń łuków z kształtowników o profilu „V” dwoma strzemionami Dla kształtowników V32, V36 i V44 stosujemy połączenia trójstrzemieniowe SD32, SD36 i SD44 składające się z strzemion górnego, środkowego i dolnego. Sposób montażu takich strzemion przedstawia rysunek 26. Przykłady połączeń łuków z kształtowników o profilu „V” trzema strzemionami Śruby strzemion muszą być dokręcane z określonym momentem (załącznik 5) kluczem dynamometrycznym (rys. 27). Śruby należy kontrolować i dokręcać jeszcze przez parę następnych dni po zabudowaniu obudowy. Rys. 27. Klucz dynamometryczny c. Okładziny Okładziny stanowią istotny element obudowy odrzwiowej podatnej. Zapewniają one zarówno opięcie wyłomu skalnego wyrobiska oraz rozparcie i powiązanie poszczególnych odrzwi. Opięcie wyłomu skalnego: ▬ zabezpiecza ludzi i urządzenia pracujące w wyrobisku przed opadem odłamków skalnych, ▬ przenosi ciśnienie górotworu na odrzwia, ▬ przeciwdziała odprężeniu się skał za obudową. Okładziny mogą być żelbetowe (tzw. betoniki) i stalowe. Obecnie najpopularniejsze są stalowe wykonane z siatki zgrzewanej o różnej grubości i szerokości. d. Rozpory Ustalają odległość, w jakiej stawiane są odrzwia oraz zapewniają stateczność obudowy. Obecnie stosuje się rozpory stalowe o dwustronnym kierunku działania. Przyjmuje się, że na jeden łuk ŁP muszą przypadać minimum dwie rozpory zabudowane tak aby tworzyły ciąg współosiowy z pozostałymi rozporami. e. Wykonanie obudowy łukami podatnymi Sposób wykonania obudowy tymczasowej zależy od metody drążenia wyrobiska korytarzowego. W przypadku drążenia przy pomocy kombajnu chodnikowego stropnicę podnosimy przy pomocy ramienia urabiającego, zakładamy siatkę zgrzewaną na strop i następnie dociskamy ją ramieniem kombajnu do stropu. Pod tak zabezpieczony strop możemy bezpiecznie wejść i dokończyć wykonywanie obudowy. Można to zobaczyć na szkicu w załączniku 6 oraz prześledzić na filmie 1. Film przedstawia stawianie obudowy ŁP nie do końca zgodnie z przepisami bhp, ale za to świetnie przedstawia pracę górnika w przodku w latach osiemdziesiątych ubiegłego wieku. Film 1. Źródło You Tube Natomiast, gdy drążymy wyrobisko przy pomocy MW (materiałów wybuchowych) wykonanie obudowy tymczasowej jest bardziej pracochłonne i niebezpieczne. Po odpaleniu MW w przodku znajduje się stos urobku a nad nim odsłonięty strop. W pierwszej kolejności musimy oberwać łomem słabe skały, następnie przesuwamy podciągi z szyn (1) (rys. 28 oraz załącznik 7) w kierunku czoła przodka. Na podciągi wsuwamy stropnicę ŁP (3), następnie układamy podkłady drewniane (2) i całość dociągamy do stropu śrubami na wieszakach (4). Pod tak zabezpieczony strop możemy wejść i wybierać urobek. Przed opadem skał z czoła przodka zabezpiecza nas profil stalowy (5) przymocowany do podciągu. Po wybraniu urobku przystępujemy do zabudowy pomostu roboczego, który może być zawieszony na prętach stalowych (6) zakotwionych w ociosie lub na drabinach stalowych opartych o ocios. Następnie przystępujemy do wykonania obudowy ostatecznej. Rys. 28. Obudowa tymczasowa w wyrobisku korytarzowym prowadzonym w obudowie ŁP Do podwieszonej na podciągach stropnicy dostawimy łuki ociosowe zgodnie z godzinami (kierunkiem), zakładamy strzemiona, sprawdzamy zakładki (długość połączenia łuku ociosowego z stropnicą, patrz zał. 1, 2, 3), dokręcamy kluczem dynamometrycznym nakrętki na śrubach strzemion. Dolne końce łuków ociosowych stawia się w gniazdach wykonanych w spągu lub w przypadku miękkich skał na stopach podporowych. Zakładamy rozpory. Kończymy wykonywanie opinki ociosów i stropu. Pustą przestrzeń miedzy obudową a ociosem i stropem wypełniamy skałą. Ponownie dokręcamy strzemiona. Musimy zwrócić uwagę na prawidłowe wsunięcie łuku stropnicowego do łuku ociosowego, aby zachować prawidłowy kształt odrzwi ŁP (rys. 29). Rys. 29. Prawidłowe połączenie łuków odrzwi ŁP. W wyrobiskach o nachyleniu mniejszym od 25° łuki ustawia się prostopadle do osi wyrobiska. Jeżeli nachylenie wyrobiska jest większe od 25°, to łuki przechyla się górą o 5° (rys. 30). Rys. 30. Stawianie odrzwi obudowy ŁP w wyrobiskach nachylonych. Mimo prawidłowo wykonanej obudowy na skutek dużych ciśnień statycznych i dynamicznych obudowa może ulec znacznym deformacjom co przedstawia rysunku 31. Rys. 31. Zdeformowana obudowa typu ŁP. VI. Obudowa kotwowa Obudowa kotwowa wzmacnia górotwór wokół wyrobiska za pomocą kotwi. Stosując kotwie w stropie wyrobiska możemy: — przypiąć skały znajdujące się wewnątrz naturalnego sklepienia ciśnień do skał położonych poza jego zasięgiem (rys. 32a), — spiąć warstwy leżące w zasięgu kotwi (rys. 32b), Rys. 32. Charakter pracy kotwi w górotworze a — przypięcie mało wytrzymałych warstw skalnych 2 do skał mocnych 1, b — spięcie cienkich warstw stropowych w pakiet zapewniający wyższą wytrzymałość. 1. Wykonanie obudowy kotwowej Obudowa kotwowa powinna być wykonana bezpośrednio po wydrążeniu jednego pola wyrobiska, zanim skały stropowe ulegną poluzowaniu. Kotwienie stropu obejmuje trzy zasadnicze czynności: ▬ wiercenie otworów kotwowych, ▬ rozparcie kotwi w otworach, ▬ spięcie warstw górotworu przez założenie stropnic lub płyt oporowych i dokręcenie nakrętek. Do wiercenia otworów używa się wiertarek górniczych z podpórkami lub specjalnie w tym celu skonstruowanych kotwiarek (załącznik 8). Po wywierceniu otworu wkłada się kotew i rozpiera się ją na dnie otworu w sposób zależny od rodzaju kotwi. W razie stosowania stropnic podpiera się je tymczasowymi stojakami. Bardzo popularna jest obudowa kotwowa w połączeniu z stropnicami o profilu korytkowym lub „V”, które są podparte stojakami drewnianymi lub stalowymi na stałe (załącznik 9). Obudowę taką nazywamy kotwowo-podporową. Innym rozwiązaniem jest przykotwienie siatki zgrzewanej kotwami tak jak na rysunku poniżej. Rys. Strop wyrobiska korytarzowego zabudowany kotwami. 2. Kotwie Kotwie ze względu na zasadę pracy można podzielić na kotwie: ▬ klinowe, ▬ ekspansywne (szczękowe), ▬ wklejane o umocowaniu odcinkowym lub o utwierdzeniu ciągłym. a. Kotwie klinowe Kotwie klinowe, w których utwierdzenie w dnie otworu spowodowane jest przez dobicie żerdzi (młotkiem pneumatycznym) co powoduje rozparcie klina. Wstępne naprężenie żerdzi uzyskuje się przez dokręcenie nakrętki na końcówce kotwi (rys. 33). Rys. 33. Kotew klinowa 1 —klin, 2 — żerdź (cięgno), 3 — podkładka, 4 — nakrętka b. Kotwie ekspansywne Kotwie ekspansywne, w których głowica żerdzi połączona jest z rozpieraczem naciskającym na szczęki. Obrót żerdzi powoduje nacisk rozpieracza na szczęki i utwierdzenie kotwi w końcowym odcinku otworu (rys. 34 i 35). Kotwie te można rabować. Stosowane są szeroko w górnictwie miedziowym. Rys. 34. Kotew ekspansywna typ KE-3 1 — żerdź, 2 — rozpieracz, 3 — szczęka, 4 — sprężyna, 5 — podkładka zasadnicza, 6 — nakrętka, 7— podkładka pomocnicza, 8— śruba Rys. 35. Kotew ekspansywna PS ze stożkiem rozporowym 1- żerdź 2 – rozpieracz 3 – szczęka 4 – podkładka 5 – nakrętka zasadnicza 6 – nakrętka pomocnicza c. Kotwie wklejane Kotwie wklejane można podzielić na dwie zasadnicze grupy: ▬ kotwie z wklejeniem odcinkowym (rys. 36a), ▬ kotwie z wklejeniem ciągłym (rys. 36b). Rys. 36. Kotwie wklejane POK 36 (przystosowane do otworów o średnicy 36 mm) a — kotew wklejana o wklejeniu odcinkowym, b — kotew wklejana o wklejeniu ciągłym 1 — tworzywo wklejające, 2 — żerdź kotwowa, 3 — pierścień oporowy, 4 — uszczelka gumowa Φ 0,036 m, 5 — podkładka zasadnicza, 6 — nakrętka zasadnicza, 7— podkładka pomocnicza, 8 — nakrętka pomocnicza, 9 — uszczelka gumowa Φ 0,046 m Kotew wklejana złożona jest z kotwi właściwej i masy klejącej. Masa klejąca przygotowana jest w tzw. ładunkach wklejających zawierających klej dwuskładnikowy, z którego po wymieszaniu w otworze powstaje spoiwo łączące żerdź kotwi z górotworem. Ładunki wklejające umieszczone są w fiolkach szklanych lub plastikowych. Żerdź w chwili montażu ma za zadanie rozbicie ładunków wklejających oraz wymieszania masy wklejającej w otworze przed jej związaniem. Do tego celu służy użebrowanie żerdzi i uchwyt, umożliwiający połączenie z wiertarką w celu wprawienia jej w ruch obrotowy. Kotwie wklejane POK 36 osiągają po 10 minutach nośność 50 kN, a po 20 minutach nośność ich dochodzi do 130 kN. Elementy pomocnicze kotwi wklejanych stanowią podkładki i nakrętki, uszczelki i zaciski. Kotwie POK 36 mają dwa rodzaje nakrętek i podkładek. Są to: ▬ podkładka i nakrętka pomocnicza, ▬ podkładka i nakrętka zasadnicza. Podkładka i nakrętka zasadnicza służą do nadania kotwom wstępnego naciągu, a więc potrzebne są tylko do kotwi odcinkowo wklejanych. Do podtrzymania opinki służy zestaw podkładki i nakrętki pomocniczej. Obudowa kotwowa ma wiele zalet. Daje ona dużą oszczędność materiałów do obudowy, umożliwia zmniejszenie wyłomu wyrobiska, gdyż nie powoduje zmniejszenia jego wymiarów oraz przy zmechanizowanym wierceniu otworów kotwowych wymaga mniejszego nakładu pracy niż inne rodzaje obudowy, a przez to przyczynia się do „zwiększenia postępu i zmniejszenia kosztów wykonania robót. VII. Obudowa skrzyżowań wyrobisk korytarzowych Skrzyżowania[2] wyrobisk korytarzowych są narażone na wzmożone ciśnienie statyczne i dynamiczne górotworu. Wzrost ciśnienia potęguje duży przekrój poprzeczny samego skrzyżowania. O wyborze rodzaju obudowy połączeń wyrobisk korytarzowych decydują: ▬ warunki geologiczno-górnicze, ▬ czas użytkowania wyrobiska, ▬ przyjęte metody drążenia. Najprostszym typem skrzyżowania jest skrzyżowanie wyrobisk chodnikowych w obudowie drewnianej pod kątem prostym. W miejscu przewidywanego rozpoczęcia nowego wyrobiska (rys. 37) zakłada się podciąg pomocniczy 1, podpierając nim stropnice 3, następnie usuwa się stojaki w miejscu rozpoczęcia wybierki calizny. Z kolei zabudowuje się podciąg ostateczny 2 i usuwa podciąg pomocniczy 1. W przypadku zwiększonego ciśnienia górotworu lub większej szerokości d nowego wyrobiska stosuje się szyny kolejowe lub profile stalowe korytkowe lub „V”. Rys. 37. Schemat wykonania obudowy drewnianej odgałęzienia pod kątem prostym wykonanego od chodnika wyjściowego Obudowa odgałęzienia musi być wykonywana ze szczególną ostrożnością oraz zgodnie z dokumentacją. Obecnie najczęściej spotykane jest skrzyżowanie wykonane w obudowie ŁP. Wyrobiska mogą się łączyć ze sobą pod kątem prostym lub ostrym tak jak przedstawia to rysunek 38. W tym rozwiązaniu najbardziej narażone na odkształcenia są elementy łukowe w narożniku rozwidlenia. Aby wzmocnić całe skrzyżowanie zabudowuje się dodatkowe podciągi na łukach ociosowych i stropnicowych obudowy ŁP, które wykonane są z szyn. Sklepienie pomiędzy ostatnimi o największym wymiarze odrzwiami a narożnikiem zabezpiecza się najczęściej krótkimi stalowymi stropnicami opartymi jednym końcem w narożniku, a drugim na stropnicy odrzwi o największym wymiarze. Stropnice te spięte są strzemionami ze stropnicami odrzwi. Rysunki innych skrzyżowań wyrobisk korytarzowych przedstawia załącznik 10. Rys. 38. Wykonywanie skrzyżowania (rozwidlenia) obudowy metalowej ŁP 1 — odrzwia o największym wymiarze, 2 — odrzwia o wymiarach normalnych, 3, 4 — stalowe stropnice zabezpieczające strop pomiędzy odrzwiami o największym wymiarze i odrzwiami normalnymi Szczególnym przypadkiem skrzyżowania jest połączenie chodnika podścianowego lub nadścianowego z dowierzchnią ścianową. Czas istnienia powyższego połączenia jest krótki. Występują tam duże koncentracje ciśnień. Jednocześnie z uwagi na zabudowane tam maszyny wymagane jest duże pole powierzchni skrzyżowania (załącznik 11). Zasady jakie obejmują zabudowę skrzyżowań dotyczą także zabudowy wnęk i obejść (załącznik 12). VIII. Obudowa mieszana Obudowa mieszana jest to obudowa górnicza, której elementy wykonane są z różnego rodzaju materiału (np. stojaki drewniane a stropnice metalowe). W wyrobiskach korytarzowych stosuje się: ▬ obudowę stalowo-drewnianą, ▬ obudowę stalowo-kotwową, ▬ obudowę stalowo-murową (również w wyrobiskach komorowych). Obudowę stalowo-drewnianą w wyrobiskach korytarzowych stanowią odrzwia proste złożone ze stojaków drewnianych i stropnic stalowych. Stropnice wykonuje się z szyn, lub prostych profili stalowych takich jak do łuków obudowy ŁP. Obudowę stalowo kotwową w wyrobiskach korytarzowych stanowią najczęściej odrzwia stalowe złożone z profilu stalowego korytkowego lub „V”, który podparty jest stojakami stalowymi. Dodatkowo strop jest zakotwiony. Obudowę stalowo-murową stawia się w wyrobiskach, których czas istnienia jest długi. W celu zmniejszenia pracochłonności wykonywania obudowy murowej stosuje się mury ociosowe proste, na których opierają się stalowe stropnice. Stropnice stalowe opierają się na murach (rys. 39). Rys. 39. Chodnik w obudowie stalowo-murowej 1 — stropnica stalowa, 2 — okładziny żelbetowe, 3 — podkładki drewniane lub stalowe 4 — mur 5 — ściek Pewną odmianą obudowy mieszanej jest obudowa kombinowana, której ścianki są wykonane z kilku rodzajów materiałów. Najczęściej są to łuki podatne, na które jest położony beton lub postawiony mur z cegły. IX. Obudowa wyrobisk ścianowych Warunki, w jakich pracuje obudowa wyrobisk wybierkowych (ścianowych) różnią się od warunków, w jakich pracuje obudowa wyrobisk korytarzowych. Wyrobiska wybierkowe charakteryzują się krótkim czasem istnienia i dużą powierzchnią odkrytego stropu. Obudowa tych wyrobisk narażona jest na duże ciśnienie górotworu, dlatego powinna być wykonywana bardzo starannie i w jak najkrótszym czasie, aby strop nie zdążył popękać. Musi być ona zawsze doprowadzona do samego przodku, aby praca odbywała się pod zabudowanym stropem. Powyższe kryteria spełnia obudowa zmechanizowana. Z tej to przyczyny rezygnuje się z innych typów obudów ścian na korzyść obudów zmechanizowanych współpracujących z kombajnami i przenośnikami zgrzebłowymi. Zebrał i opracował: Czesław Zając luty 2004, październik 2008, styczeń 2018 X. Wybrane przepisy ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ENERGI z dnia 23 listopada 2016r. w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących prowadzenia ruchu podziemnych zakładów górniczych ……………………………………………………………………….. Rozdział 6 Obudowa wyrobisk §119. 1. Obudowę wyrobiska dostosowuje się do warunków geologiczno-górniczych. 2. Obudową zabezpiecza się strop niezwłocznie po odsłonięciu, uwzględniając stosowaną technologię prowadzenia robót 3. W wyrobiskach drążonych w skałach dostatecznie mocnych, niegrożących zawałem, po dokładnym rozeznaniu warunków geologiczno-górniczych oraz przeprowadzeniu badań górotworu kierownik ruchu zakładu górniczego zezwala na niestosowanie obudowy. 4. Wyrobiska, w których nie wykonano obudowy, kontroluje się z częstotliwością określoną przez kierownika działu górniczego. §120. 1. Dobór obudowy w poszczególnych wyrobiskach jest dokonywany przez kierownika działu górniczego na podstawie: 1) warunków górniczo-geologicznych 2) opinii uczelni albo instytutu badawczego —w przypadku wyrobisk zlokalizowanych w odległości niewiększej niż 4m pod gruzowiskiem zawałowym. 2. Dobór obudowy: 1) szybów lub szybików i wlotów do szybów lub szybików, 2) wyrobisk o przekroju poprzecznym większym niż 30 m2 w zakładach górniczych wydobywających węgiel —jest dokonywany przez kierownika działu górniczego na podstawie opinii rzeczoznawcy. 3. Rodzaje obudowy oraz zasady jej wykonywania określa się w projekcie technicznym lub technologii, o których mowa w §38. 4. Osoby dozoru ruchu zakładu górniczego zapoznają osoby wykonujące obudowę z ustalonym rodzajem obudowy dla danego wyrobiska i sposobem jej wykonywania. §121. 1. Częstotliwość kontrolowania stanu obudowy wyrobisk jest określana przez kierownika działu górniczego. 2. Kontrola obudowy głównych wyrobisk, w szczególności szybów lub szybików, wlotów do szybów lub szybików, głównych dróg przewozowych oraz wentylacyjnych, jest przeprowadzana raz na kwartał przez osobę wyższego dozoru ruchu zakładu górniczego wyznaczoną przez kierownika ruchu zakładu górniczego. 3. Kontrola stanu obudowy szybów lub szybików bez przedziału drabinowego, wyposażonych w pomocniczy wyciąg szybowy z przewoźną maszyną wyciągową, jest przeprowadzana w sposób i z częstotliwościami określonymi przez kierownika mchu zakładu górniczego, z uwzględnieniem wyników badania stanu technicznego obudowy oraz wyników poprzednich kontroli. Kontrolę przeprowadza się nie rzadziej niż co 12 miesięcy. 4. Kontrola stanu obudowy szybów lub szybików z przedziałem drabinowym niewyposażonych w górniczy wyciąg szybowy jest przeprowadzana w sposób i z częstotliwościami określonymi przez kierownika mchu zakładu górniczego, z uwzględnieniem wyników badania stanu technicznego obudowy oraz wyników poprzednich kontroli. Kontrolę przeprowadza się nie rzadziej niż co 12 miesięcy. 5. Sposób i częstotliwość kontroli obudowy szybów lub szybików do odwadniania za pomocą pomp głębinowych jest określana przez kierownika mchu zakładu górniczego z uwzględnieniem wyników badania stanu technicznego obudowy oraz wyników poprzednich kontroli. 6. Kontrole pomiary geometrii obudowy szybów i szybików są dokonywane przez mierniczego górniczego w terminach określonych przez kierownika mchu zakładu górniczego, w zależności od warunków lokalnych, nie rzadziej niż co 5 lat. 7. Badania stanu technicznego obudowy szybów i szybików są wykonywane przez rzeczoznawcę nie rzadziej niż co 5 lat. W trakcie tych badań rzeczoznawca: 1) uwzględnia w szczególności: a) monitoring hydrogeologiczny i geofizyczno-geotechniczny, b) wyniki pomiarów geometrii obudowy przeprowadzone przez mierniczego górniczego, c) wpływ dokonanej i projektowanej eksploatacji górniczej na powierzchnię, a w szczególności powstałe deformacje nieciągłe 2) wykonuje: a) badania nieniszczące, b) badania niszczące próbek pobranych z obudowy z określeniem miejsca, z którego zostały pobrane. 8. Ekspertyza opracowana przez rzeczoznawcę zawiera wyniki badań i ocenę stanu technicznego obudowy z określeniem zakresu zabezpieczeń i napraw, prognozy zużycia obudowy oraz warunków dalszej eksploatacji. §122. 1. Dopuszcza się wykorzystywanie obudowy wyrobiska do: 1) zawieszenia, podnoszenia lub przesuwania maszyn, urządzeń i materiałów, których ciężar nie spowoduje obciążeń dynamicznych, w szczególności kabli elektrycznych z osprzętem, lutniociągów z wentylatorami i rurociągów; 2) podnoszenia, przesuwania i zawieszania maszyn, urządzeń i materiałów, które mogą spowodować obciążenia dynamiczne w przypadku wykorzystania: a) doraźnego — pod warunkiem zastosowania dodatkowej obudowy wzmacniającej oraz uzyskania zgody osoby dozoru górniczego, b) stałego — zgodnie z opracowaną dokumentacją techniczną po uzyskaniu zgody kierownika działu górniczego. 2. Użycie zestawów obudowy zmechanizowanej wyrobiska do podnoszenia ciężkich elementów wyposażenia ściany jest dopuszczalne. zgodnie z wymaganiami ustalonymi w dokumentacji techniczno-ruchowej. 3. Podwieszanie do pojedynczej kotwi obudowy ostatecznej wyrobiska elementów wyposażenia, o ciężarze większym niż 10 kN lub wywołujących obciążenia dynamiczne jest niedopuszczalne. 4. Maksymalna siła wypadkowa pochodząca od kolejki wraz z ładunkiem i obciążeniem pochodzącym od innych urządzeń, jaką można obciążyć pojedyncze odrzwia obudowy nie przekracza 40 kN. Stosowanie większych obciążeń jest dopuszczalne pod warunkiem przeprowadzenia obliczeń potwierdzających zachowanie stateczności obudowy wyrobiska. §123. W miejscach niezabezpieczonych obudową jest dopuszczalne przebywanie wyłącznie osób wykonujących obudowę tymczasową lub kotwową. §124. 1. Obudowę podporową wyrobisk wykonuje się w sposób zapewniający: 1) zabezpieczenie obudową stropu niezwłocznie po jego odsłonięciu; 2) jej odpowiednią stabilność i podporność; 3) wypełnienie przestrzeni między obudową a wyłomem: 4) dodatkowe zabezpieczenie przed przewróceniem stojaków obudowy indywidualnej o wysokości większej niż 3 m. 2. W przypadku pogorszenia się właściwości skał lub zwiększenia ciśnienia górotworu obudowę podporową wyrobisk niezwłocznie się wzmacnia. §125. 1. Stosowanie samodzielnej obudowy kotwowej w zakładach górniczych wydobywających węgiel kamienny jest dopuszczalne wyłącznie w przypadku gdy: 1) skały stropowe mają średnio ważoną wytrzymałość na jednoosiowe ściskanie (Rc), badaną dla pakietu skał o grubości 3 m wynoszącą nie mniej niż: a) 15 MPa — dla warstw o budowie płytowej oraz mierzoną szczelinowatość skał stropowych (RQD) wynoszącą nie mniej niż 20%, b) 10 MPa — dla warstw o budowie masywnej oraz mierzoną szczelinowatość skał stropowych (RQD) wynoszącą nie mniej niż 40%, 2) górotwór jest suchy lub nierozmakający i współczynnik rozmakalności (r) wynosi nie mniej niż 0,8; 3) służy do zabezpieczenia wyrobisk korytarzowych i komorowych o powierzchni przekroju poprzecznego nie większej niż 30 m2 i szerokości wyrobiska nie większej niż 7 m; 4) doboru obudowy kotwowej lub kotwowo-podporowej dokonuje kierownik działu górniczego na podstawie projektu opracowanego przez rzeczoznawcę, zawierającego w szczególności: a) rozeznanie warunków górniczo-geologicznych, b) miejsca badań, zasięg rozpoznawania skał i wyniki przeprowadzenia badań górotworu, c) dobór obudowy kotwowej, d) sposób wykonania obudowy kotwowej, e) sposób instalowania i rozmieszczenia wskaźników rozwarstwień, f) organizację nadzoru i kontroli. 2. Stosowanie obudowy kotwowej do zabezpieczenia wyrobisk w zakładach górniczych wydobywających rudy miedzi, cynku i ołowiu jest dopuszczalne wyłącznie w przypadku gdy: 1) skały stropowe mają średnio ważoną wytrzymałość na: a) jednoosiowe ściskanie Rc), badaną dla pakietu skał o grubości równej szerokości projektowanego wyrobiska — wynoszącą nie mniej niż 15 MPa, b) rozciąganie (Rr) —wynoszącą nie mniej niż 2 Mpa; 2) skały mają w strefie przewidzianej do kotwienia w zakładach górniczych wydobywających rudy miedzi średnią podzielność nie mniejszą niż 20 mm i nie wykazują naturalnej skłonności do odspajania się; 3) występujące w zakładach górniczych wydobywających rudy cynku i ołowiu gniazda brekcji nie wykazują skłonności do odpadania: 4) opracowano projekt techniczny, który zawiera w szczególności: a) klasy stropu ustalone na podstawie badań geomechanicznych przeprowadzonych przez rzeczoznawcę, b) badania geomechaniczne właściwości skał oraz badania uzupełniające, c) dobór obudowy kotwowej, d) zabezpieczenie ociosów, e) zabezpieczenie stropu wyrobisk w fazie likwidacji, f) sposób wykonania obudowy kotwowej, g) organizację nadzoru i kontroli. 3. W zakładach górniczych, w których nie jest wydobywany węgiel, nie są wydobywane rudy miedzi oraz rudy cynku i ołowiu, stosowanie obudowy kotwowej jest dopuszczalne za zgodą kierownika ruchu zakładu górniczego i na zasadach określonych przez niego. §126. 1. Rabowanie obudowy wykonuje się zgodnie z instrukcją zatwierdzoną przez kierownika ruchu zakładu górniczego. 2. Rabowanie obudowy wykonują wyłącznie górnicy rabunkarze. 3. Odległość, w jakiej górnicy niezatrudnieni bezpośrednio przy rabowaniu obudowy mogą znajdować się od miejsca rabowania obudowy, jest określana przez przodowego zespołu górników rabunkarzy. 4. Bezpośredni udział przodowego w rabowaniu obudowy jest niedopuszczalny. §127. 1. Przed przystąpieniem do rabowania obudowy sprawdza się stan obudowy przeznaczonej do rabowania w strefie bezpośrednio z nią sąsiadującej. W przypadku prowadzenia ścian z rabunkiem chodnika lub chodników przyścianowych bezpośrednio za frontem ściany stan obudowy sprawdza się również we wnękach ścianowych i na skrzyżowaniach chodników ze ścianą. 2. W przypadku stwierdzenia nieprawidłowości w obudowie rabowanie rozpoczyna się po odpowiednim jej wzmocnieniu. §128. W trakcie rabowania obudowy roboty górnicze w przyległych wyrobiskach prowadzi się na warunkach określonych przez kierownika ruchu zakładu górniczego. §129. W wyrobiskach korytarzowych o nachyleniu większym niż 150 rabowanie obudowy z góry na dół jest niedopuszczalne. ……………………………………………………………… Bibliografia: -Bielewicz. T, Prus B., Górnictwo, Wydawnictwo Śląsk 1984 r. - Chudek M., Wilczyński S., Żyliński R., Podstawy górnictwa, Wydawnictwo Śląsk 1977 r. - Poradnik górnika, Wydawnictwo Śląsk 1972 r. - Korman J. Górnictwo Wydawnictwo Śląsk 1972 r. - Kozłowski B. Zagrożenie Wyrzutami Gazów i Skał w górnictwie węglowym Warszawa – Kraków1980 r. - Gil H., Świdziński A. Wyrzuty gazowo-skalne w kopalniach podziemnych Gliwice 1982 r. - Dzienniki Ustaw